Merkeziyetsiz Borsa Nedir?
Merkeziyetsiz borsa veya kısaca DEX, merkezi bir otorite olmadan çalışan kripto para borsasıdır.
Merkeziyetsiz Borsanın Geleneksel Kripto Para Borsasından Farkı Nedir?
Geleneksel kripto para borsaları merkezi biçimde çalışır: borsa, alıcı ve satıcıların aralarındaki anlaşmalarını sağlamaları için ortam sağlamakla kalmaz, aynı zamanda güven sağlayan üçüncü parti aracı olarak da pasif bir rol oynar.
Merkezi borsalar genellikle kullanıcılarına saklama hizmeti sunar. Yani müşteriler, kripto para birimlerini borsadaki hesaplarına yatırdıklarında bu fonlar güvenli biçimde depolanır. Geleneksel borsalarda, alıcı ve satıcı arasında takas edilen "coin"ler, aslında borsanın merkezi otoritesi tarafından dahili olarak takip edilen IOU (I owe you), yani borsanın kendi birimleridir. Sadece kullanıcılar fonlarını çekmeye karar verdiğinde gerçek kripto paraya dönüştürülürler.
Merkeziyetsiz borsada, müşteri fonlarını saklayacak veya IOU şeklinde sanal coin'e dönüştürüp takibini yapacak merkezi bir araç bulunmaz. Bunun yerine, yalnızca alıcı ile satıcının kripto para birimlerini veya token'larını karşılıklı olarak takas etmelerini mümkün kılan ortam sağlarlar. Bu eşler arası alım satım işlemleri, DEX'lerde tamamen otomatik ve merkeziyetsiz biçimde gerçekleşir. Coin takası gerçek zamanlı ve direkt eşler arasında tamamlanır.
Kullanıcılar Neden Merkeziyetsiz Borsaları Tercih Ediyor?
Kullanıcıların merkeziyetsiz borsaları tercih etmelerinin birinci ve en güçlü nedeni, fonlarına tam anlamıyla hakim olmalarıdır ve bu durum kendilerine bir dizi avantaj sağlar. Merkeziyetsiz borsada; düzenleyici veya kötü niyetli kişiler tarafından, yasalara uyumlu olmama ya da farklı bir gerekçeyle kullanıcıların işlemleri dondurulamaz, silinemez veya manipüle edilemez.
Buna ek olarak, kullanıcı fonları merkezi biçimde depolanmadığı için potansiyel siber saldırılara karşı korunma sağlanır. Siber saldırılar, merkezi borsaların en büyük sorunları arasındadır. Sadece 2019'da siber korsanlar, 12 büyük saldırı düzenledi ve kullanıcılara ait 292 milyon dolar değerindeki kripto parayı ele geçirdi.
DEX'lerin bir başka avantajı da anonim olmalarıdır. Merkezi borsaların düzenlemelere uygun lisans edinmeleri ve Müşterini Tanı (KYC) yönergelerine uygun hareket etmeleri gerekir. Yasalara uyumlu şirketler tarafından işletildiklerinden, müşteriler borsaya erişmek için kişisel verilerini açıklamak durumunda kalırlar. Öte yandan merkeziyetsiz borsalar, kullanıcıların gizlilik hakkından yararlanmalarına ve tamamen anonim kalmalarına izin verir.
Son olarak, merkeziyetsiz borsalardaki işlemler, şirket bünyesinde barındırılan merkezi sunucular yerine, dağıtık bir düğüm (node) ağı üzerinde yürütülürler. Bunun sonucu olarak, geleneksel sunucularda yaşanan kesintiler DEX platformlarında görülmez.
Önde Gelen Merkeziyetsiz Borsalar Hangileri?
An itibarıyla işleme açık olan önde gelen merkeziyetsiz borsalar şunlar:
IDEX: 1,5 milyon doların üzerinde işlem hacmi ve yaklaşık 400 işlem çifti barındırarak piyasadaki en büyük seçenekler biri konumunda. Ancak IDEX, KYC politikası gibi geleneksel ve merkezi borsalarda görülen bazı özellikleri hala içinde barındırdığından gerçek anlamda merkeziyetsiz bir borsa değil.Bancor: Bu borsayı benzersiz kılan en önemli özellik, kullanıcıların sahip olduğu kripto paraları platformun yerel token'ı olan BNT ile değiştirerek, üçüncü kişi olmadan alım satım yapmalarına imkan sağlamasında yatıyor. Böylece Bancor borsasındaki piyasaların likiditesi güçlü kalıyor ve merkeziyetsiz borsalarda sıklıkla görülen düşük likidite sorunundan doğan darboğaz ile karşılaşılmıyor.Binance DEX: İşlem hacmine göre kripto para piyasasındaki en büyük merkezi borsalardan biri olan Binance tarafından hayata geçirilen, merkeziyetsiz bir borsa.
Merkeziyetsiz Borsalarda Ödenen Ücretler Neler?
Merkeziyetsiz borsalardaki alım satım ücretleri, hizmet sağlayıcıya göre farklılık gösterir. Ancak genel olarak merkezi muadillerine benzerler ve genellikle yüzde 0,1 ila 0,3 aralığında olurlar.
Merkeziyetsiz Borsalar Ne Kadar Güvenli?
Merkeziyetsiz borsalar, kullanıcıların fonlarını ellerinde tutmadıkları için merkezi borsalara kıyasla siber saldırılara ve güvenlik ihlallerine karşı güçlüdür. Bununla birlikte, her platformun merkeziyetsizlik yapısı kendine özgü olduğundan, farklı saldırı çeşitlerine göre savunmasız hale gelebilirler. Örneğin 2018 yılında bilgisayar korsanları, Bancor borsasındaki müşteri fonlarını geçici süreliğine saklamak için oluşturulan güvenlik açığından yararlanmış, 23,5 milyon dolar değerindeki varlığı ele geçirmişti.
