2023 CMC Crypto Playbook'un üçüncü geliştirme bölümünde ConsenSys, ikinci katman Rollup ve ZK Rollup ekosisteminin geleceğini değerlendiriyor.
İkinci Katman Rollup Çözümlerine Genel Bakış
Son birkaç yılda Ethereum ağındaki işlem miktarı önemli ölçüde arttığından İkinci Katman (L2) Rollup çözümleri ön plana çıkmaya başladı. Benzersiz token (NFT) ve merkeziyetsiz finans (DeFi) alanlarındaki işlem ve etkileşimlerin sıklaşması, birinci katman (L1) blockchain etkinliğini de artırdı. Bunun neticesi olarak blok alanındaki talep yükseldi ve Gas maliyetleri tavan yaptı. Ağdaki yükün artması, işlemlerin tamamlanma süresini uzatmaya başladı. Ethereum Merge süreci, gelecekte ödenecek Gas ücretini makul seviyeye çekmek için temel oluştursa da işlemlerdeki Gas ücretleri doğrudan azalmadı.
2020 ve 2021 yaz aylarında elde edilen en yüksek talepler kıyaslanırsa, Ethereum ağındaki Gwei türünden işlem maliyetinin yüzde 1300 oranında arttığı görülüyor. İşlemleri hızlı ve uygun fiyatlı hale getirme ihtiyacı, "Optimistic" ve "Zero Knowledge (ZK)" isimli iki temel Rollup çözümünün geliştirilmesine vesile oldu.
Rollup çözümleri; işlem tamamlama sürecini zincir dışına taşıyan, bunları tek veri parçasına dönüştüren, maliyet ve bekleme süresini azaltan model sunuyor. Talepleri bütün bir iş olarak Ethereum'a göndererek ağdaki hesaplama taleplerinin kaldırılmasına yardımcı oluyor. İki yapı arasındaki farka bakacak olursak Optimistic Rollup, dolandırıcılık ispatı yöntemi üzerinden çalışırken, ZK Rollup ise ana zincirdeki değişiklikleri doğrulamak adına sıfır bilgi ispatı modelini kullanıyor.
Join us in showcasing the cryptocurrency revolution, one newsletter at a time. Subscribe now to get daily news and market updates right to your inbox, along with our millions of other subscribers (that’s right, millions love us!) — what are you waiting for?
Optimistic ve ZK Rollup Çözümleri: Dolandırıcılık İspatı ve Geçerlilik İspatı
Dolandırıcılık İspatı, zincir dışı işlemleri paketliyor ve birinci katmana yeniden gönderiyor. Birinci katmana veri paketi gönderildikten sonra her katılımcının, Dolandırıcılık İspatı algoritmasını hesaplayıp işlem sonucuna itiraz edebileceği süre oluyor. Benzer şekilde Sıfır Bilgi İspatı modeli, zincir dışı işlemleri toplu biçimde kanıtlıyor ve bunları tek işlem biçiminde sunuyor. Farklı oldukları nokta, işlemlerin başlangıçta doğru olduğunu varsaymak yerine, geçerli olup olmadıklarını gerçek zamanlı biçimde kanıtlamak için Geçerlilik İspatı modelini kullanma şekillerinde ortaya çıkıyor. İşlemlerin geçerliliği onaylandıktan sonra veriler birinci katmana gönderiliyor. İsimlerindeki farklılığın oluştuğu yer işte tam da burası. Dolandırıcılık İspatı, işlemlerde herhangi bir hilenin olup olmadığını görmek adına geriye dönük biçimde kontrol ederken, Geçerlilik İspatı modelindeki işlemler birinci katmana gönderilmeden önce değerlendiriliyor.
Öne çıkan projeler arasında her iki modeli kullanan birçok alternatif olsa da, iki yapının kendine has yarar ve sakıncaları var. Optimistic Rollup, yalnızca sorun olması durumunda Dolandırıcılık İspatının uygulanması avantajına sahip. Böylece hesaplama için daha az kaynak kullanılıyor ve daha iyi ölçeklenebiliyorlar. Burada sorun, meydan okuma ismi verilen süreçte (challenge period) ortaya çıkıyor. Meydan okuma süresi uzun tutulursa hileli işlemlerin tespit edilme olasılığı artıyor, ancak bu aynı zamanda kullanıcıların paralarını çekmek için daha uzun süre beklemeleri anlamına geliyor. Arbitrum ve Optimism gibi önde gelen Optimistic Rollup çözümlerinde bu bekleme süreleri bir haftaya kadar uzayabiliyor. Alternatif olarak ZK Rollup, daima ikinci katman durumunu doğru biçimde yansıtma avantajına sahip. Dezavantajı ise, yalnızca itiraz edildiklerinde değil tüm işlemlerde kanıtlama yapılması gerekiyor. Haliyle ölçeklenebilirlik sınırlanıyor. Bu durum, teknolojinin karmaşık doğasına ve halen geliştirme aşamasında olmasına bağlanıyor.
Göreceli sorunlarına rağmen ZK modeli, Rollup sistemlerinin geleceği olarak tanımlanıyor. Bunun başlıca nedenleri arasında protokolün güvenliğini artıran Geçerlilik İspatı sistemini otomatik biçimde oluşturması, sorgulama süresi olmadığı için geri çekilme süresini önemli ölçüde azaltması ve ZK Rollup modelinin verileri daha iyi sıkıştırması sıralanıyor. Tüm bu nedenlerden dolayı, ZK Rollup ekosisteminin mevcut durumuna, en son yeniliklerine ve gelecekte nelerin bizi beklediğine değineceğiz.
Kaynak: Galaxy Digital
ZK Rollup Alanı
Bahsettiğimiz üzere ZK Rollup modelleri ağırlıklı olarak zkSync, Starknet, Polygon zkEVM ve Scroll gibi oyuncuların merkezinde ilerliyor. Çözümlerini geliştirmek için her biri yüklü miktarda sermaye topladı. Yalnızca StarkNet, mainnet sürecinde 780 milyon dolar fon elde etti. Bu projelerin her birinin kendine has yapısı bulunuyor. Rollup verilerinin kullanılabilirliği konusunda farklı stratejileri ve kendilerine özgü ispat algoritmaları var. Veri kullanılabilirliği stratejisi, rollup durum verilerinin nerede depolandığını belirliyor. Zincir üstü depolama ile güvenlik artırılabiliyor, ancak Ethereum ağındaki blok alanı kullanıldığı için işlem hacmi azalabiliyor.
İspat algoritmasında STARK veya SNARK şeklinde bilinen geçerlilik ispat modeli kullanılabiliyor. Bu algoritmaların her ikisi de, geliştiricilerin hesaplama ve depolama süreçlerini zincir dışına taşımasına yardımcı olarak ölçeklenebilirliği artırıyor. Ayrıca, kullanıcının yeterli paraya ve doğru özel anahtara sahip olup olmadığını, bilgiye erişmek zorunda kalmadan doğrulayabiliyor ve güvenliği üst seviyeye taşıyor. Teknik farklılıklar hakkında daha fazla bilgiye buradan ulaşabilirsiniz. STARK; SNARK modeline kıyasla daha fazla ölçeklenebilirlik, güvenlik ve şeffaflık sunma avantajına sahip. STARK modelinde daha büyük ispat boyutu söz konusu olduğundan doğrulama uzun sürüyor. Ayrıca SNARK modelinin Gas maliyeti, yüzde 76 daha az. SNARK ve STARK arasındaki seçimi, "hız ve maliyet mi, yoksa ölçeklenebilirlik, güvenlik ve şeffaflık mı?" sorusuna cevap vererek yapmak gerekiyor. Pek çok farklı yöntem hala araştırılıyor. Dolayısıyla ZK Rollup için en iyi yolun hangisi olduğu konusunda henüz kesin bir yanıt yok. Her yapılandırma kendine has fayda sağlıyor ve birçok geliştirici, en uygun rollup kombinasyonu veya tasarımının hangisi olduğunu araştırmaya devam ediyor.
Aşılması Gereken Engeller
Bahsettiğimiz üzere ZK Rollup modelleri hala geliştirme aşamasında. Blockchain kullanıcılarının tüm avantajlardan yararlanabilmesi için aşılması gereken birden fazla engel var. Mesela dil uyumluluğu önemli bir engel. Solidity gibi EVM dostu programlama dillerini ZKP için özel olarak optimize edilmiş yeni bir dile çevirmek verimliliği artırmaya yardımcı olabilir, ancak geliştiriciler için benimseme zorluklarını da beraberinde getirecektir. Örneğin StarkNet, "Solidity to Cairo (StarkNet'in ZKP dili)" şeklinde Solidity dilini Cairo diline otomatik olarak dönüştürme hedefine Warp ismi verilen dil derleyici ile ulaşmaya çalışıyor. Warp kullanan geliştiriciler, kodlarını Cairo ile yeniden yazmak zorunda kalmadan süreci çok daha sorunsuz hale getirebiliyor.
Diğer engeller arasında projelerin gizlilik doğası var. Çoğu proje, ilk hamle avantajı konusunda endişe duyuyor. Ayrıca sadık kullanıcı tabanını ele geçirmek, kripto ekosisteminin açık kaynak ahlakıyla örtüşmüyor. Çoğu ZK Rollup bu yıl içinde hayata geçti. Ekosistemde yapılması gereken daha pek çok iş olduğunu ortaya koydular.
Son olarak Optimistic ve Sıfır Bilgi rollup modelleri, hız ve maliyet konusunda ilerleme elde etmek için merkeziyetsiz yapıdan ödün vermek zorunda kalabilir. Bunun nedeni olarak sıralayıcı, işlem gruplayıcı ve ispat verilerini birinci katmana aktaran aktörlere duyulan doğal ihtiyaç gösterilebilir. An itibarıyla tüm rollup modelleri merkezi bir sıralayıcıya ihtiyaç duyuyor. Tek varlık tarafından yönetilen ve yükseltilebilir akıllı sözleşmeler kullanıyorlar. Ekosistem henüz erken aşamada olduğu için, koddaki hataların hızlı biçimde düzeltilmesi adına genellikle merkezi yapıya ihtiyaç duyuluyor. Buna ek olarak projelerin açık kaynaklı olmaması, topluluk üyelerinin sıralayıcı görevini üstlenmelerine karşı engel oluşturuyor. Pek çok proje, gelecekte sıralayıcı görevlerini topluluğa dağıtmayı planladıklarını belirtti, ancak bu şüphesiz yeni kaynak kullanımına ve zamana mal olacak.
Merkeziyetsizlik Planları
Kullanıma token sunmak ve açık kaynak kodunu hayata geçirmek, merkeziyetsizlik arayan birçok projenin daha sonra atacağı adımlar olacak. Faaliyet ve ürünleri merkeziyetsiz hale getirmek için hizmetlerin tokene dönüştürülmesi beklenebilir. Projeler; piyasadaki en ölçeklenebilir, en merkeziyetsiz ve en aktif ikinci katman çözümü geliştirmek için çalışırken sayısız farklı çözümün ortaya çıkması mümkün. StarkWare ve zkSync, token üretmeyi planlıyor. Polygon ise zkEVM girişimini desteklemek adına potansiyel olarak MATIC varlığını kullanabilir. ZK Rollup modeli odaklı token mühendisliği, Optimistic Rollup teknolojisinden daha hızlı gelişiyor. Etkili ve sürdürülebilir bir model bulunması durumunda benimsenme farklılaşabilir ve artabilir.
Gelecek
Henüz erken aşamada olan zkEVM modelleri mainnet başlama sürecinde. StarkNet ilk hamle avantajına sahip, ancak Cairo'nun kullanılması nedeniyle Solidity özelliklerinin desteklenmesi konusunda hala sorunlar var. Dolayısıyla rakiplerin kendilerini iyileştirmesi için alan bırakıyor. Hatırı sayılır miktarda kullanıcı tabanı oluşturabilen projeler, merkeziyetsiz uygulama (dApp) geliştiricilerini cezbedecek. Dolayısıyla bu platformlara daha fazla dApp gelecek ve sunulan özellik setleri artacak. ConsenSys'in zkEVM modeli şu anda testnet aşamasında. Özellikle dApp geliştiricilerine odaklanıyor ve uygulamaları doğrudan Ethereum kullanıyormuş gibi dağıtabilmeleri ve yönetebilmeleri için MetaMask, Infura ve Truffle gibi araçlar sunuyor.
Burada zkEVM piyasasındaki mevcut oyunculardan bahsetmiş olsak da Polygon, Optimism ve Arbitrum gibi diğer önde gelen rollup çözümleri önemli pazar payına sahip. zkEVM çözümleri olgunlaştıkça, projelerin dApp geliştirmelerini teşvik etmek ve piyasa hakimiyetlerini sürdürmek için mevcut kullanıcı tabanlarından yararlanarak Geçerlilik İspatı veya hibrit çözümlere yönelmeleri beklenebilir. Sonuç olarak birçok rollup çözümü, aralarındaki artan rekabetle birlikte web3 kullanıcı deneyimini geliştirmeye ve yeni nesil kullanıcıları dahil edecek uygulamalara zemin hazırlayacak platformlar sunmaya devam edecek.
Bu tehditler göz önüne alındığında, ekosistemdeki projelerin gizlilik talep etmesine şaşırmamak gerek. Kusursuz bir geliştirici ve kullanıcı deneyimi sunacak ZK Rollup modeli gerçek kazanan olacak. Bunu verimlilikle birleştirmesi halinde zirveye çıkabileceğine inanıyoruz.
Bu makalede, yalnızca bilgi amacıyla, üçüncü taraf web siteleri veya harici içeriklere bağlantılar yer almaktadır
("Üçüncü Taraf Siteleri"). CoinMarketCap Üçüncü Taraf Siteleri, CoinMarketCap'ın kontrolü altında değildir. CoinMarketCap, Üçüncü Taraf Sitelerinde yer alan herhangi bir bağlantı veya Üçüncü Taraf Sitesindeki herhangi bir değişiklik veya güncelleme de dahil olmak üzere herhangi bir içerikten sorumlu değildir. CoinMarketCap sadece size kolaylık sağlamak için bu bağlantıları sunmaktadır. Site üzerinde herhangi bir bağlantının yer alması, sitenin CoinMarketCap veya operatörleri ile herhangi bir ilişki içinde olduğu, onaylandığı, kabul edildiği veya önerildiği anlamına gelmez. Bu makale kullanıcılar için tasarlanmıştır ve yalnızca bilgilendirme amacıyla kullanılmalıdır. Açıklanan ürün veya hizmetlerle ilgili herhangi bir maddi karar vermeden önce kendi araştırma ve analizinizi yapmanız gerekmektedir. Bu makale yatırım tavsiyesi olarak tasarlanmamıştır ve o şekilde yorumlanmamalıdır. Bu makalede yer alan görüş ve yorumlar yazarın [şirketin] kendi görüşleridir. CoinMarketCap'in görüşlerini yansıtmamaktadır.
